Τέχνη και πολιτικό: Νεωτερικές αντιλήψεις, καταστασιακές φαντασιώσεις και ψυχαναλυτικές ενστάσεις
Δημήτρης Αλτίνογλου
Πολιτικός Επιστήμονας / Ερευνητής
H παρουσίαση αυτή
θα ιχνηλατήσει τις πολιτικές διαστάσεις της καλλιτεχνικής έκφρασης και την
αλληλεπίδραση αυτής με ιδεολογικούς προσανατολισμούς και προτάγματα που
αναδύθηκαν σε καθοριστικές για την ανθρώπινη σκέψη ιστορικές περιόδους.
Μέσω των
καλλιτεχνικών πρακτικών που διαμόρφωσαν την σημερινή αντίληψη για τον πολιτικό
ρόλο της τέχνης, θα αναφερθούμε στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα εντός της
κοινωνίας με την μορφή της ιδεολογίας, της ηγεμονίας και των σχέσεων εξουσίας
και έχουν σαν αποτέλεσμα την εκδήλωση και την πραγμάτωση της καλλιτεχνικής
δραστηριότητας και της κουλτούρας.
Οι απόψεις και η
θεωρία των καταστασιακών θα χρησιμοποιηθούν ως όχημα για τη διερεύνηση των
δυνατοτήτων του δημιουργού να μικρύνει το χάσμα εντός του και να καταφέρει να
επικοινωνήσει με το κοινό του έτσι ώστε αυτό να απολαύσει το έργο τέχνης και να
κινητοποιήσει τους μηχανισμούς συγκίνησης και φαντασίας του.
Αναζητώντας τη
δυνατότητα για μια νέα ριζοσπαστική τέχνη που θα μπορεί να παραμείνει πιστή
στον προορισμό της αντιστεκόμενη στις ευκολίες που προσφέρει η κάθε εποχή, θα
εντοπίσουμε τα όρια με τα οποία έρχονται αντιμέτωπες οι θεωρίες που
παρακάμπτουν τις ανακαλύψεις και τις ενστάσεις της επιστήμης της ψυχανάλυσης
που αφορούν στη διαδικασία συγκρότησης της ταυτότητας του υποκειμένου και των
ελλείψεων που ενυπάρχουν σε αυτήν.
Θα επιχειρηματολογήσουμε κατά της διαδικασίας φετιχοποίησης της
καλλιτεχνικής περσόνας, του καλλιτεχνικού προϊόντος και των καλλιτεχνικών
θεσμών, που έχει ρίζες στο μακρινό παρελθόν και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα,
ενισχύοντας την τάση για παθητική κατανάλωση αγαθών και θεαμάτων, αποκόπτοντας
το καλλιτεχνικό προϊόν από τον δημιουργό του.---------------------
Ανεξαρτησία - Ρυθμίσεις και αποκαλύψεις σημασίας
για την εξουσία και την ανεξαρτησία
Ιορδάνης Στυλίδης
Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα Αρχιτεκτόνων
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Σκοπός της
εισήγησής μου είναι η διαπραγμάτευση του ζητήματος της δημόσιας έκφρασης και
υπεράσπισης των περιορισμένων ή των γενικών ιδεών για την ζωή. Οι τρόποι, οι
τεχνικές, οι σχέσεις εξάρτησης και εξουσίας που ρυθμίζουν τις ορισμένες ή τις
απεριόριστες εκφράσεις ελέγχου των συγχρόνων κωδικοποιημένων τελετών
εγκαθίδρυσης, άσκησης και επιβολής ιεραρχίας. Το πεδίο έκφρασης των εκδόσεων
κυριαρχίας και ιεραρχίας στον χώρο των δημοσίων εκφράσεων συνιστά ένα από τα
πολλαπλά συνεργαζόμενα πεδία καταστολής της εκφραστικής υποχρέωσης που, όπως
θεωρώ, ολοκληρώνει την προσωπικότητα του ανθρωπίνου όντος καθώς επιχειρεί να
επικοινωνήσει εκδίδοντας τα συμπεράσματά του σε πρόσκαιρους, εφήμερους ή
διαρκέστερους συλλογικούς και αλληλέγγυους χώρους γεγονότων. Επιχειρώντας
δυναμικά στο εσωτερικό των οργανωμένων επιθετικά, κατασταλτικά, δυτικών
κοινωνιών ο/η φορέας, παραγωγός και εκδότης νοήματος (ζωγράφος, λογοτέχνης,
μουσικός, συνθέτης/τρια εγκαταστάσεων και χώρων, παραγωγός πολυμεσικών έργων)
συγκρούεται καθημερινά με ομάδες ελέγχου και άσκησης βίας που ρυθμίζουν και
απορρυθμίζουν τις προθέσεις και τα επιχειρήματά του.
Σημαντικές κατακτήσεις του στοχασμού, των διανοητικών εγχειρήσεων
διερεύνησης και τακτοποίησης νοήματος (κώδικες και συλλογές σκέψης για την
έκφραση και την παραγωγή κειμένων και αντικειμένων, αναλυτικού κριτικού λόγου,
ιστορίας) που διατίθενται πλέον και διαμορφώνουν τους τρόπους με τους οποίους
διαβάζουμε, αποκωδικοποιούμε την τακτική και έκτακτη πραγματικότητα, τα εγγύς ή
μακρινότερα ζητήματα χώρου, χρόνου και σχέσεων, χρησιμοποιούνται ως εργαλεία
βίας και εγκατάστασης συστημάτων κυριαρχίας και ελέγχου. Στις καθημερινές
συναντήσεις και συζητήσεις για την δημόσια παρουσίαση της παραγωγής νοήματος
(έκθεση ζωγραφικής, γλυπτικής, έκδοση βιβλίου, συλλογικές εθνικές και διεθνείς
συναντήσεις και διαθέσεις ανιχνευτικών διαπιστώσεων) αλλά και στις
απαιτητικότερες τελετές επισκέψεων και εκθέσεων γνώμης για την συμμετοχή και
συμπερίληψη σε μεγαλύτερες διεθνείς ή πολυεθνικές συμπαραγωγές βρίσκουμε ήδη
κατασταλτικές ομάδες ελέγχου (κουραδόρες και κουραδόρους ή curators,
δόκιμοι όροι) από τεχνικούς διαβιβαστές/τριες ελεγκτές/τριες που υποστηρίζουν
συνεπώς την εξουσία ολιγομελών ομάδων διαχείρισης και επιβολής ιεραρχημένων
τεχνικών φραγής και διαχωρισμού. Το ιστορικό απόθεμα σημασίας (ιστορίες τέχνης
και ιστορίες συλλογών και διευθετήσεων νοήματος) χρησιμοποιείται ως εργαλείο
διαβεβαίωσης και ισχύος των διεστραμμένων τακτικών τους. Εναντίον αυτής της
κατασταλτικής, άγριας και απάνθρωπης συμπεριφοράς, η συλλογική δράση των
ανθρώπων μπορεί και χρειάζεται να διαθέσει τη δύναμή της αλλά και τις
επινοητικές στρατηγικές διαβεβαιώσεων ώστε να εξουδετερωθεί αυτό και όλα, κάθε
τέτοιο φαινόμενο και μεθοδική στρατηγική ομάδων εγκατάστασης και άσκησης
εξουσίας. Το επερχόμενο συνέδριο φαίνεται να αποτελεί ακόμη μία ευκαιρία
συνάντησης και άσκησης της δυνατής συμφωνίας μας για την ανεξαρτησία.------------------------------
Η ανεξαρτησία του καλλιτέχνη. Ιδεολογικές και
κριτικές παράμετροι.
Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός Τέχνης
Η εισήγηση
βασίζεται στον ακόλουθο άξονα προσέγγισης και κριτικής.
Ποιά άραγε η θέση
του ανεξάρτητου καλλιτέχνη στο σύγχρονο εικαστικό και γενικότερα καλλιτεχνικό
γίγνεσθαι;
Κορεσμένο και ανιαρό, μέσα σε μια αντιαισθητική
σκοτοδίνη, ενός ανερμάτιστου πλέον «μεταμοντέρνου» φορμαλισμού, το γίγνεσθαι
αυτό σε γενικές γραμμές υπηρετεί την τεχνικά παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και την πολλαπλή έκφραση της, που βασίζεται σε
μεγάλο πεδίο έκφρασης στη μεγαλοδυναμία της τεχνικής και της τεχνολογίας, που συντονίζουν και
προωθούν οι πολιτιστικοί
διαχειριστές κάθε μορφής με τις σχετικές πολυεθνικές εταιρείες....
Μήπως όμως όλες αυτές οι σκέψεις είναι απλά επιφανειακές διαπιστώσεις και αισιόδοξα δεχόμενοι
το παρόν μπορούμε
να δούμε στοιχεία αναγέννησης και ζωτικότητας; Μήπως οι
καθοριστικές αξίες της τέχνης είναι υπαρκτές έστω και υπό διωγμό; Όσοι ακόμη
θέτουν ερωτήματα και αμύνονται ενάντια στη μόδα, τον καταναλωτισμό και την
ιδεολογική έρημο του
παρόντος, που τείνει στην ισοπέδωση
των κριτηρίων και την παθητική αποδοχή των αισθητικών κατασκευαστικών εφέ, ίσως
γνωρίζουν τις απαντήσεις και διαισθάνονται τις πιθανές διεξόδους. Αναμφισβήτητα
οι συνειδητά ανεξάρτητοι εικαστικοί δημιουργοί εν δυνάμει πρωτοστατούν με το
ανάλογο ή και δυσανάλογο κόστος..-------------------------------
Δεν ενδιαφέρομαι για την τέχνη, ή αλλιώς, τί είναι
πολιτισμός;
Κώστας Μπεβεράτος
Γραφίστας, Μουσικός
[Εισήγηση σε
μορφή προσωπικών σημειώσεων για την σημασία και χρήση της ανεξάρτητης
δημιουργίας στην Ελλάδα του σήμερα]
Πρόλογος της
προτεινόμενης εισήγησης
Στάθηκα δίπλα
στον Γκέμπελς και θαυμάζαμε μαζί τις Καρυάτιδες. Συζητήσαμε σχεδόν
συντετριμμένοι για την απώλεια του αγάλματος της Αθηνάς από τον ναό του
Παρθενώνα.
"Τίποτα από
αυτά δεν θα είχε υπάρξει αν δεν είχε ποτιστεί η γη της Μήλου με το αίμα των
κατοίκων της", μου εκμυστηρεύτηκε χαμηλόφωνα. Με ένα νεύμα συμφώνησα.
Μετά κατηφορίσαμε
στους σύγχρονους χώρους τέχνης και δημιουργίας. Αυτούς που φέρουν τα
ονοματεπώνυμα των δωρητών τους οι οποίοι έζησαν ανάμεσά μας, αλλά και πάνω από
εμάς. Αυτούς που μετά θάνατον δέχτηκαν να μοιραστούν λίγη από την υπερκόσμια
αίγλη τους με τους υποτακτικούς τους, υπενθυμίζοντάς έτσι την οφειλόμενη
ευγνωμοσύνη προς τα πρόσωπά τους.
Στ' αλήθεια τώρα,
αποφεύγω αυτούς τους χώρους. Μου θυμίζουν τα χρυσαφικά των παπάδων και όλες τις
γκροτέσκ μεταμφιέσεις των ανθρώπων της εξουσίας. Μου θυμίζουν τους
"στολισμένους όρθιους πιθήκους που προσπαθούν να μας πείσουν για την
ανωτερότητά τους" όπως λέει ο Αντρέας Γεωργίου στο Τέλειο Κράτος.
Η τέχνη, θεωρούν
κάποιοι, επιβεβαιώνει την ύπαρξη του πολιτισμού.
Ας αναρωτηθούμε όμως: ο πολιτισμός προσδιορίζεται από τα καλλιτεχνικά
δημιουργήματα ή από την ποιότητα των ανθρώπινων και κοινωνικών σχέσεων; Πιο
απλά: Μπορούμε να παράγουμε καλλιτεχνικά δημιουργήματα με τα κόκαλα ανθρώπων που
δολοφονούμε; Ο Γκέμπελς τί θα απαντούσε;