Ανεξάρτητη εικαστική δημιουργία την περίοδο της
Επταετίας και στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης - Η περίπτωση των «Πολύτεχνων» του Κοσμά Ξενάκη
Σπύρος Μοσχονάς
Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης
Το 1971, στην
Τέταρτη Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής, στο θέατρο Κοτοπούλη (ΡΕΞ), ο αρχιτέκτονας
και εικαστικός καλλιτέχνης Κοσμάς Ξενάκης (1925-1982) παρουσίασε την Επιβολή. Διατηρώντας ταυτοχρόνως τις
ιδιότητες του συγγραφέα, σκηνοθέτη, κινηματογραφιστή, συνθέτη, σκηνογράφου και
χορογράφου, παρουσίασε ένα εικαστικό δρώμενο (happening) που επιχειρούσε να εμβαθύνει στη μελέτη των
ενστίκτων, δίνοντας έμφαση στην έννοια της Επιβολής
ως προσπάθειας του ανθρώπου να κυριαρχήσει στους γύρω του, να οριοθετήσει μέσα
από μια ενστικτώδη αντίληψη της εξουσίας, τη θέση του στον κόσμο. Η Επιβολή ερχόταν ως συνέχεια των λιγοστών
πρωτοποριακών σκηνογραφικών εργασιών του Ξενάκη (π.χ. Ερρίκος ο Δ΄ του Λουίτζι Πιραντέλο για το ΚΘΒΕ το 1966 ή Επίκυκλος του Γιάννη Χρήστου στο
ξενοδοχείου Χίλτον το 1968, όπου ο Ξενάκης προέβαλε μια ταινία που λειτουργούσε
ως σκηνικό βάθος).
Ο Ξενάκης
προχώρησε στη συγγραφή τριών ακόμη Πολύτεχνων έργων, χωρίς ωστόσο να κατορθώσει
να παρουσιάσει κάποιο από αυτά στο κοινό. Μάλιστα, το Πολύτεχνο 3 είχε
σχεδιαστεί για να εκτελεστεί εντός του εργοστασίου της ΦΑΜΑΡ στο Καλαμάκι, ενώ
το Πολύτεχνο 4 – παραγγελία του Υπουργείου Πολιτισμού – αναδείχθηκε στο πιο σημαντικό
σχέδιο κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Μολονότι οι συλλήψεις του Ξενάκη
έμειναν σχέδια και λέξεις σε χαρτιά, φανερώνουν, ωστόσο, την προσπάθειά του να
εντάξει σε ενιαίο έργο ετερόκλητες τέχνες, εμπλέκοντας στο δικό του «πολύτεχνο»
όραμα το κοινό σε μια προσπάθεια να αρθεί η απόσταση που το χώριζε από τη
σύγχρονη τέχνη.
Στο πλαίσιο του συνεδρίου «Όψεις
της ανεξάρτητης εικαστικής δημιουργίας στην Ελλάδα του σήμερα» η παρούσα
ανακοίνωση προτείνει μια ιστορική ανάγνωση του φαινομένου της ανεξάρτητης
εικαστικής δημιουργίας στο β΄ μισό του ελληνικού 20ού αιώνα μέσα από τους
άξονες που αναφέρονται (ενδεικτικά) στη φύση της ανεξάρτητης καλλιτεχνικής
έκφρασης και χειρονομίας, στους χώρους πολλαπλής καλλιτεχνικής δράσης, στη
σχέση της ανεξάρτητης εικαστικής γλώσσας με το κοινωνικό γίγνεσθαι.---------------------------
Τυφλές όψεις μιας πραγματικότητας.
Μανώλης Αναστασάκος
Εικαστικός, Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Κέντρου
«Βιομιμητισμός Ελλάδος Έρευνας και Καινοτομίας»
Στη σύγχρονη
κοινωνία, στην εποχή της υπερπληροφόρησης και συνάμα της έλλειψης συγκέντρωσης,
χαμένοι στην απροσεξία, οι άνθρωποι ήμαστε γεμάτοι τυφλές όψεις. Όψεις
και οπτικές ενός κόσμου που μας ενώνει και πολλές φορές μας διαβάλει με όρους
κοινωνίας, πολιτισμού, θρησκείας, επιστήμης και ούτω καθεξής. Οικοδομήσαμε έναν κόσμο γεμάτο τυφλές όψεις:
πόλεις, αρχιτεκτονήματα, ανθρώπους, ζωές που δεν είναι σχεδόν ποτέ εκπληρωμένες
με όρους ευτυχίας, μα με όρους ασφάλειας.
Καλούμαστε να φωτίσουμε αυτές τις τυφλές όψεις στην ζωή
μας.
Στην προκειμένη περίπτωση με ενδιαφέρει ο δημόσιος
χώρος, ο δημόσιος λόγος με όρους τέχνης. Θεωρώ ότι το τεχνητό περιβάλλον
μας, οι τσιμεντένιες <<φυλακές>> μας , τα κτήρια και οι δρόμοι μας
είναι κάτι παραπάνω από τυφλές όψεις και τυφλές διαδρομές στην αντίληψη μας.
Δεν λειτουργούν δημιουργικά στο πνεύμα μας, δεν διαμορφώνουν συνειδήσεις και
σίγουρα δεν μεταρσιώνουν τα ιδανικά και τις αρετές που θα έπρεπε να έχουμε σαν
πολίτες μέσα από τα θεμελιώδη ερωτήματα της ζωής μας όσο και της εποχής μας.
Έγινε πια αναγκαία μόδα η μονοτονία του σύγχρονου εμπορίου του φόβου και οι
κακοτεχνίες του.--------------------------------
Ο Καλλιτέχνης
Παιδαγωγός ως ακτιβιστής. Η Τέχνη ως εργαλείο ενδυνάμωσης και διαμεσολάβησης.
Ελένη Καραγιάννη
Εικαστικός, Συντονίστρια
Εκπαίδευσης Προσφύγων Δομής Σχιστού, Ιδρύτρια-Πρόεδρος Συλλόγου «Δίκτυο Τέχνης
και Δράσης»
Στην εισήγηση θα αναλυθεί η σπουδαιότητα του ρόλου
της Τέχνης για ένα σχολείο Ανοικτό στην Κοινότητα και σε ένα σχολείο που
αποδέχεται την ετερότητα σε όλες τις μορφές της. Σε αυτή τη νέα οπτική, η
κατάρτιση, αλλά και η ιδιοσυγκρασία του Καλλιτέχνη Παιδαγωγού θα τον βοηθήσει
να διεκδικήσει έναν νέο πρωταγωνιστικό ρόλο, κόντρα στον στερεοτυπικό και
περιοριστικό ρόλο που του έχει επιβληθεί από το συντηρητικό ελληνικό
σχολείο. Ο Καλλιτέχνης Παιδαγωγός βγαίνει έξω από τα όρια της σχολικής τάξης
και χρησιμοποιεί την Τέχνη ως εργαλείο ενδυνάμωσης, συμφιλίωσης, διεκδίκησης
και συμμετέχει ενεργά στην εκδημοκράτηση του σχολείου και της κοινότητας.
Ως παραδείγματα μελέτης θα χρησιμοποιηθούν οι
παρακάτω δράσεις : α) “Εκπαίδευση Πρώτων Βοηθειών” μέσω της τέχνης σε παιδιά πρόσφυγες σε δομές προσφύγων κατά
τα έτη 2015-2016
β) Παιδικά Αντιρατσιστικά φεστιβάλ δρόμου. Ένας νέος
θεσμός με την Τέχνη και τους Καλλιτέχνες σε ρόλο κοινωνικού διαμεσολαβητή στις
πολιτισμικές διαφορές και ανισότητες.------------------------------
Πορσελάνη, Μπλε
Κοβαλτίου, Μαύρο Μελάνι και τοίχος
Όλγα Αλεξοπούλου
Ζωγράφος
Η Όλγα Αλεξοπούλου μας ταξιδεύει στις 3 ενότητες στις οποίες χωρίζεται η δουλειά της: Πρώτα από όλα η αναζήτηση του χρώματος μπλε από το αλχημιστικό μπλε της Πρωσίας μέχρι τα ταξίδια της στην πόλη του
White (μπλε κοβαλτίου). Προχωράμε στην δύναμη του μαύρου μελανιού σε χαρτί και τελειώνουμε με τις street art τοιχογραφίες της σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, Λονδίνο μέχρι τη Χο Τσι Μιν.
----------------------------
